การขอยกเว้นค่าธรรมเนียมศาล

กรณีที่โจทก์หรือจำเลยเป็นคนยากจนไม่มีทรัพย์สินพอจะเสียค่าธรรมเนียมศาล โจทก์หรือจำเลยอาจยื่น คำร้องขออนุญาต ยกเว้นค่าธรรมเนียมศาลได้ เรียกว่า การฟ้องหรือต่อสู้คดีอย่างคนอนาถา ซึ่งสามารถยื่น คำร้องได้ทุกระดับชั้นศาล

ผู้ขอต้องยื่นคำร้องต่อศาลพร้อมกับคำฟ้อง คำฟ้องอุทธรณ์ คำฟ้องฎีกา หรือคำให้การ และคำสาบานต่อตัวเจ้าหน้าที่ศาลว่า ไม่มีทรัพย์สินพอที่จะเสียค่าธรรมเนียมศาล ซึ่งเจ้าหน้าที่ศาลจะบันทึกถ้อยคำสาบานเอาไว้ ศาลจะฟังคู่ความทุกฝ่ายโดยไต่สวนก่อนพิจารณาสั่ง ถ้าศาลอนุญาตให้ฟ้อง หรือต่อสู้คดีอย่างคนอนาถาทั้งหมด ผู้นั้นไม่ต้องเสียค่าธรรมเนียมในการดำเนินกระบวนพิจารณาของศาล ซึ่งรวมถึงเงินวางศาลอันได้แก่
เงินค่าฤชาธรรมเนียมที่ต้องใช้แก่ฝ่ายชนะคดีในศาลชั้นต้น สำหรับการยื่นอุทธรณ์หรือฎีกา

แต่ถ้าศาลอนุญาตให้ฟ้อง หรือต่อสู้คดีอย่างคนอนาถาเพียงบางส่วน ผู้นั้นจะได้รับยกเว้นค่าธรรมเนียมศาลเฉพาะส่วนที่ศาลที่ยกเว้นให้